ОСК электоралдық оқыту, сайлау алдындағы үгітті аяқтау және сайлау учаскелерінің дайындығы бойынша қорытынды отырыс өткізді

17 наурызда 2023 жылғы 19 наурызға тағайындалған Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі мен мәслихаттары депутаттарының кезектен тыс сайлауын өткізу жөніндегі науқан шеңберінде Нұрлан Әбдіровтің төрағалығымен келесі мәселелер қаралған кезекті отырыс өтті: сайлау комиссияларының мүшелерін және сайлау процесіне басқа да қатысушыларды электоралдық оқыту қорытындылары туралы; сайлау алдындағы үгіт қорытындылары туралы; сайлауға дайындық кезеңінде Орталық сайлау комиссиясына заңды және жеке тұлғалардан келіп түскен жолданымдар (өтініштер) туралы; сайлау учаскелерінің дауыс беру күніне дайындығы туралы; сайлау процесіне қатысушылардың құқықтары мен міндеттері туралы.

Отырысқа бейнеконференцбайланыс режимінде облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының аумақтық сайлау комиссияларының төрағалары мен мүшелері, сондай-ақ осы өңірлердің әкімдері аппараттарының басшылары қатысты.

Сондай-ақ Бас прокурордың орынбасары, ақпарат және қоғамдық даму вице-министрі, әділет, ішкі істер, қаржы және сыртқы істер министрліктерінің жауапты лауазымды тұлғалары, ЕҚЫҰ ДИАҚБ сайлауды байқау жөніндегі Миссиясының және ТМД-дан байқаушылар Миссиясының, сондай-ақ саяси партиялар мен бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері шақырылды.

Дәстүрлі түрде отырыс интернет-ресурста және YouTube-те сурдоаударманы қамтамасыз ете отырып, онлайн-трансляциямен өтті.

Бірінші мәселеге көше отырып, Нұрлан Әбдіров Орталық сайлау комиссиясы кез келген сайлау науқанын өткізу кезінде электоралдық оқытуға көп көңіл бөлетінін атап өтті. Өйткені сайлау тек қоғамдық-саяси ғана емес, сонымен бірге құқықтық процесс.

Өйткені сайлау процесіне қатысушылардың барлығының заңда белгіленген құқықтар мен міндеттерді сақтауы қоғамның сайлау институтына және оның заңдылығына деген сенімінің кепілі болып табылады.

Сайлауалды оқытудың қорытындылары туралы Орталық сайлау комиссиясының мүшесі Сәбила Мұстафина баяндама жасады, ол алдыңғы науқандардағыдай барлық деңгейдегі сайлау комиссияларының мүшелерін, сондай-ақ сайлау процесінің басқа да қатысушыларын оқыту каскадтық әдіспен ұйымдастырылғанын хабарлады. Оқытудың каскадтық әдісі «Жаттықтырушы жаттықтырушыны оқытады» принципін қамтиды.

Орталық сайлау комиссиясы оқытқан аумақтық сайлау комиссияларының міндеті оқыту мазмұнын төменгі аумақтық және учаскелік сайлау комиссияларына жеткізу болды.

Бірінші кезекте барлық деңгейдегі сайлау комиссияларының мүшелерін оқыту ұйымдастырылды. Осы мақсатта 22 ақпан мен 14 наурыз аралығында ОСК мүшелері мен Ортсайлауком аппаратының қызметкерлері еліміздің барлық өңірлеріне инспекциялық сапарлар жасап, 1724 адам қатысқан 20 көшпелі семинар-кеңес өткізді.


Семинар-кеңестер екі блоктан тұрды. Бірінші блокта мүдделі мемлекеттік органдардың, сондай-ақ кандидаттардың сайлауалды штабтарының, саяси партиялардың, сайлауды байқауға ниет білдірген ҮЕҰ-н және БАҚ-тың қатысуымен сайлауды әзірлеу мен өткізуге байланысты барлық мәселелер талқыланды.

Екінші блокта аумақтық сайлау комиссияларының мүшелерімен «Дауыс беру күні» іскерлік ойын негізінде оқыту тренингтері өткізілді. Тренингтер тек кейстік жағдайларға және олардың сайлау заңнамасына сәйкес практикалық шешімдеріне негізделген. Кейстер Мәжіліс пен мәслихатты сайлау жөніндегі бірлескен науқанның ерекшеліктерін, сондай-ақ аралас (пропорционалды және мажоритарлық) сайлау жүйесін қолдануды ескере отырып таңдалды.

Сәбила Мұстафинаның айтуынша, сайлау процесінің басқа да қатысушылары электоралдық оқытумен қамтылды, оның ішінде өңірлік call-орталықтардың, саяси партиялардың сайлауалды штабтарының қызметкерлері үшін семинарлар өткізілді. Ақпарат және қоғамдық даму министрлігімен бірлесіп сайлауды ақпараттық қамтамасыз ету және сайлау алдындағы үгітті ұйымдастыру бойынша республикалық және өңірлік бұқаралық ақпарат құралдарына арналған семинарлар дәстүрлі түрде өткізілді, оған 400-ден астам журналист қатысты.

Саяси партиялардың, қоғамдық бірлестіктер мен коммерциялық емес ұйымдардың 840 өкіліне арналған дауыс беру күні сайлауды байқаудың құқықтық негіздері бойынша онлайн-семинар ұйымдастырылды, ЕҚЫҰ-ның Астанадағы бағдарламалар офисімен және «Шырақ» мүгедектігі бар әйелдер қауымдастығымен бірлесіп, мүгедектігі бар адамдардың сайлау құқықтары мен қажеттіліктері бойынша екі күндік тренинг өткізілді. Осыған ұқсас семинарлар өңірлік деңгейде де өткізілді.


Сонымен қатар бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерде Орталық сайлау комиссиясы дайындаған ақпараттық аудио - және бейнероликтер, интернет-баннерлер, инфографиялық плакаттар, модульдер және басқа да түсіндіру материалдары кеңінен таратылды.

Екінші мәселе бойынша ҚР Ақпарат және қоғамдық даму вице-министрі Қанат Ысқақов баяндама жасады.

Ол министрлік сайлау алдындағы үгіт жүргізу шеңберінде кандидаттарға олардың қызметін жариялау үшін тең жағдайлар қамтамасыз етілгенін хабарлады. Азаматтар үшін сондай-ақ БАҚ пен онлайн-платформа пайдаланушыларының сайлау заңнамасының талаптарын сақтау бойынша үлкен ақпараттық-түсіндіру жұмыстары жүргізілді.

Үгіт науқаны кезеңінде БАҚ-та саяси партиялар мен олардың сайлауалды штабтарының қызметіне арналған 10 000-ға жуық материал жарияланды, оның ішінде 5000-нан астамы - телеарналарда, 2 200-ге жуығы баспа басылымдарында және 2 600-ден астамы интернет-ресурстарда.

Бұл сайлауға барлығы 7 партия қатысты, сондықтан біркелкілік тұрғысынан бұқаралық ақпарат құралдарының материалдардың орташа мәні олардың әрқайсысы үшін шамамен 14,3% құрады.
АҚДМ мониторингінің нәтижелері бойынша кандидаттардың үгіт қызметін бұқаралық ақпарат құралдарымен бірдей жариялау қағидаты сақталды. Сайлау және БАҚ туралы заңнаманы өрескел бұзуға жол берілмеді.

Сондай-ақ үгіт кезеңінде заңнаманың сақталуын қадағалау бөлігінде ҚР Бас прокурорының орынбасары Жандос Өміралиев бөлек баяндады. Атап айтқанда, ол сайлау заңнамасы нормаларының 23 бұзу фактілері тіркелгенін, оның ішінде оған тыйым салу кезеңінде үгіт жүргізудің 12 фактісі, үгіт материалдарының бұзылуы мен бүлінуінің 2 фактісі, қоғамдық пікірге заңсыз сауал салу жүргізумен байланысты 3 факті, анонимді үгіт материалдарын таратудың 4 фактісі тіркелгенін хабарлады. Барлық фактілер бойынша, Орталық сайлау комиссиясымен келісілгеннен кейін кінәлілер әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Мәслихаттарға депутаттардың кезектен тыс сайлауын өткізу бойынша прокурорлар осындай 11 бұзушылықты анықтады.

Нұрлан Әбдіров сайлау алдындағы үгіт сайлау күнінің алдындағы күні жергілікті уақыт бойынша сағат 00-де, яғни бүгін соңғы күні сайлау алдындағы үгіттің аяқталатынына ерекше назар аударды.

Ертең, 18 наурыз, тыныштық күні. Ол сондай-ақ үнсіздік күні сайлау алдындағы үгітпен байланысты кез келген қызметке тыйым салынғанын және ол үшін заңнамамен құқықтық жауапкершілік көзделгенін еске салды.


ОСК Төрағасы үшінші мәселеге көше отырып, Сайлау туралы Конституциялық Заң азаматтардың сайлау құқықтарына мемлекеттік кепілдіктерді көздейтінін атап өтті. Осыған байланысты азаматтардың сайлау комиссияларына жүгінуі және сайлау даулары олардың сайлау және сайлану конституциялық құқығын іске асырудың маңызды құқықтық тетігі болып табылады. Сайлау комиссияларына көптеген өтініштер азаматтардың белсенділігінің көрсеткіші және олардың сайлау құқықтарын қорғаудың осы әдісінің тиімділігінің дәлелі болып табылады.

Осы мәселе бойынша ОСК мүшесі Асылбек Смағұлов баяндама жасады. Ол Орталық сайлау комиссиясына сайлауға дайындық кезінде жеке және заңды тұлғалардан 451 өтініш түскенін хабарлады.

Олардың көпшілігі сайлау заңнамасын түсіндіруге, сайлауды байқау үшін қоғамдық бірлестіктерді аккредиттеуге және БАҚ сұрауларына қатысты.

Осы кезеңде соттарға Парламент Мәжілісі мен мәслихаттар депутаттығына кандидаттардан 166 талап арыз келіп түсті, оның 49-ы қанағаттандырылды, 84-і қанағаттандырудан бас тартылды, 15-і талап қоюшылардың тарапынан кері қайтарылды және 16-сы қараусыз қалды.

Нұрлан Әбдіров отырыс барысында шақырылғандарға 15 наурызда Орталық сайлау комиссиясы жанынан тұрақты негізде қызмет ететін мүгедектігі бар адамдардың сайлау құқықтарын қамтамасыз ету жөніндегі жұмыс тобының отырысы өткенін хабарлады.

Жұмыс тобының қызметін ОСК мүшесі Анастасия Щегорцова үйлестіреді. Ол отырыс шеңберінде саяси партияларға мәслихат депутаттығына кандидаттардың мүгедектігі бар азаматтарды ұсыну мүмкіндігін, сондай-ақ мүгедектігі бар адамдардың қажеттіліктерін ескере отырып, сайлау алдындағы үгіт жүргізу мүмкіндігін қарастыру ұсынылғанын қысқаша айтып өтті.
Айта кетейік, ағымдағы сайлау науқанында мүгедектігі бар сайлаушылардың қажеттіліктерін ескере отырып, кандидаттардың үгіт материалдарын дайындау тәжірибесі енгізілді. Бұл науқанға алғаш рет Брайль парақшалары шығарылды.

Анастасия Щегорцова сонымен қатар барлық аймақтарда сайлау учаскелерінде Брайль трафареттері, сондай-ақ кандидаттар тізімін ұсынған партиялардың тізімі бар бюллетеннің аудионұсқасы қолжетімді болатынын хабарлады. Мәжіліске бірмандаттық округтер бойынша және мәслихат депутаттарын сайлау бойынша кандидаттар тізбесі бар бюллетеньдер бөлігінде аралас тәсіл: бюллетеннің трафареттері мен аудионұсқасы дайындалды.

Отырыстың төртінші мәселесі бойынша сайлау учаскелерінің дауыс беру күніне дайындығы туралы аумақтық сайлау комиссияларының төрағалары баяндады. Олар учаскелерді материалдық-техникалық жарақтандыру, қажетті ақпараттық материалдармен мүгедектігі бар адамдарға арналған бұрыштарды жабдықтау туралы хабардар етті. Сондай-ақ сайлау учаскелеріне бюллетеньдерді уақтылы жеткізу және есептен шығару куәліктерін беру туралы баяндалды.

Аумақтық сайлау комиссияларының есептерін тыңдау барысында ОСК Төрағасының орынбасары Константин Петров әлеуметтік желілерде кейбір кандидаттар сайлаушыларды дауыс беру құқығын беретін есептен шығару куәлігін алуға және басқа сайлау округінде оларға дауыс беруге шақыратынына назар аударды. Бұл мүмкін емес, деп атап өтті Константин Петров сайлау туралы Конституциялық заңға сәйкес есептен шығару куәлігі басқа сайлау округінде немесе бір елді мекен шегінде басқа сайлау учаскесінде дауыс беруге қатысқысы келетін сайлаушыларға берілмейтінін түсіндірді.

Сонымен қатар ОСК Төрағасының орынбасары шетелде дауыс беру ерекшеліктері бойынша түсініктеме берді. Қазақстан Республикасының шет елдердегі мекемелері бірыңғай жалпыұлттық сайлау округінің бөлігі ретінде Қазақстанның бүкіл аумағын білдіреді. Сондықтан 62 шет мемлекетте ҚР шет елдердегі мекемелері жанынан құрылған 77 сайлау учаскесінде дауыс беру Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттардың партиялық тізімдері бойынша ғана өткізілетін болады.

Сайлау процесіне қатысушылардың құқықтары мен міндеттері туралы бесінші мәселе бойынша ҚР Бас прокурорының орынбасары Жандос Өміралиев сөз сөйледі. Ол 18 наурыздағы тыныштық күні және 19 наурыздағы дауыс беру күні кез-келген үгіт-насихатқа тыйым салынғанын еске салды.

Бұл күндері БАҚ-та сауалнамалардың нәтижелерін, сайлау нәтижелерінің болжамдарын, сайлау тақырыбы бойынша басқа да зерттеулерді жариялауға жол берілмейді. Сауалнама нәтижелерін бұқаралық ақпарат құралдарында дауыс беру күнінен кейін, яғни 2023 жылғы 20 наурызда сағат 00.00-ден бастап жариялауға рұқсат етіледі.

Конституциялық Заңның көрсетілген талаптарын сақтамау әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодекстің 102 және 120-баптары бойынша жауаптылыққа әкеп соғады.

Ол сондай-ақ саяси партиялардан байқаушылардың, аккредиттелген қоғамдық бірлестіктердің, Қазақстанның коммерциялық емес ұйымдарының және кандидаттардың сенім білдірілген адамдарының жеке басы мен өкілеттіктерін куәландыратын құжаттары, ал шетелдік байқаушылар үшін жеке басы мен аккредиттелгенін куәландыратын құжаттарының болуын міндеттейтін нормаға назарын аударды. Оларға сайлау процесіне, дауыстарды санау, сайлау комиссиясының шешім қабылдау рәсіміне араласуға тыйым салынады. Сайлау учаскесінде мінез-құлық ережелерін сақтау маңызды.

Жандос Өміралиев сондай-ақ байқаушылар мен сенім білдірілген адамдар дауыс беру барысына және оның қорытындысын шығаруға кедергі келтірместен фото -, аудио-және бейнежазбалар жасауға құқылы екенін атап өтті. Бұл ретте осы құқықты іске асыру адамға Конституция кепіл берген құқықтар мен бостандықтарға, дауыс беру құпиясын сақтау қағидатына қол сұғуға болмайтынын есте ұстаған жөн.

Отырысты жаба отырып, ОСК басшысы дауыс беру күні сайлау туралы Конституциялық заңның нормаларына қатаң сәйкес өтуі тиіс екенін атап өтті. Ол еліміздің өкілді органдарына сайлаудың ашықтығын қамтамасыз ету үшін жоғары кәсібилік пен жауапкершілік танытуға шақыра отырып, барлық деңгейдегі сайлау комиссияларына жеке жүгінді.

Дәстүр бойынша отырыстан кейін бұқаралық ақпарат құралдары үшін брифинг өткізіліп, онда Орталық сайлау комиссиясының мүшелері олардың сұрақтарына жауап берді.

Дереккөз: election.gov.kz